શ્રાવણ વદ સાતમનો તહેવાર શીતળા સાતમ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. જે વ્રતધારી સાધન-પૂજા અને કર્મ-પૂજાનું મહત્વ સાચા અર્થમાં સમજી જે પૂજાવિધિ કરે છે તેમના ઉપર આદ્યશક્તિ શીતળા માતા અતિ પ્રસન્ન થાય છે અને આજીવન શીતળતાની સુખદ અનુભૂતિ થાય છે. સાતમના આગલા દિવસને રાંધણ છઠ્ઠ કહે છે.
શીતળા સાતમ આપણા ગુજરાતમાં મહત્વનો તહેવાર હોય છે, જેમાં લોકો રાંધણ છઠ ને દિ બધું રાંધે છે જેમ કે સુખડી, કુલેર, થેપલા, વડા, પાતરા, કંકોડાનું શાક અને બંટીના તોદરાની ગેસ તેમજ ફરસી પૂરી, સકરપારા, સેવ, ચેવડો, તીખા ગાંઠિયા વગેરે. જેથી સાતમને દિ બધું ઠંડુ ખાવામાં આવે છે, અને કોઈ પણ તે દિવસે ચૂલો(ગેસ) સળગાવતા નથી જેની એક કથા પ્રચલીત છે જે સૌએ વાંચી હશે. પરંતુ ઘણા લોકો તે દિવસે એમ કહીને ચા પીવે છે કે આપડે તો ચા વગર ના ચાલે, ચાલો માનીએ ચા વગર ના ચાલે.
દુઃખ એ વાતનું છે કે અમુક વર્ષોથી લોકો શીતળા સાતમને દિ રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા જાય છે, જ્યારે ઘણા લોકો એક ટાઈમ ઠંડુ જમી સાંજે ગરમ ખાય છે. એ બધા લોકોને કહેતા પણ સાંભળ્યા છે કે આ બધી માથાકુટ કોણ કરે અને દર સાતમે બહાર જમવા જવું તેને એક પ્રકારનો ટ્રેન્ડ બનાવે છે.
આપણે જે તહેવારો ઉજવીએ છીએ તે આપણી સંસ્કૃતિનો અમુલ્ય વારસો છે, તો આપણે તેને વિસરવા ના દેવો જોઈએ અને પુરા મનથી તેનો આનંદ માણવો જોઈએ, તેમજ આગામી પેઢી પણ લાભ મેળવી શકે તેવા પ્રયત્ન કરવા જોઈએ. બાકી છેલ્લે એટલું જ કેવાનું કે દરેક પોતાની રીતે જીવવા સ્વતંત્ર છે.
શીતળામાનો ઉલ્લેખ 17મી કે 18મી સદી પહેલાં હશે કે નહીં એની નથી ખબર.. પણ ભારત સિવાય આખાય વિશ્ર્વમાં શીતળા રોગનો હાહાકાર મચી ગયો હતો ત્યારે એડવર્ડ જેનરે સાચા શીતળામા બની દુખિયાઓને ટાઢક વાળી હતી.
વિશ્વમાં સૌપ્રથમ રસીના જનક એડવર્ડ જેનરે માનવ જાતને એક એવી ભેટ આપી છે જેનું ઋણી આખુંય જગત રહેશે. આજની કોરોનાની સ્થિતિએ રસીની અહેમિયત આપણે સારી રીતે સમજી શકીએ છીએ. પણ જ્યારે રસીનો કોઈ ઉલ્લેખ જ નહોતો અને મહામારી જેવા રોગની નાબૂદી કરતી અક્સીર રસી કે દવા શોધાય ત્યારે લોકો એમને મસીહા જ સમજે.
હિન્દુ પરંપરામાં ચાલતી શીતળામાની પૂજા ધાર્મિક રીતે શીરોમાન્ય છે, પણ જો આજે પણ દુરદરાજ અને ગરીબીમાં જીવતા લોકો આવાં રોગ સમયે શીતળામાની આશાએ બેસી રહે અને ફક્ત ‘ધાણી-ટોઠાં’ની બાધાના સહારે બેસી રહી સારવાર ન કરાવે તો આપણે એને પછી ભોગવવું જ રહ્યું. મેં મારી આજુબાજુ ઘણાં એવાં લોકો જોયાં છે. જેમને આપણી વાત ઝેર જેવી લાગે. પણ પછી નાછૂટકે કંઈ વળે નહીં એટલે આપણી પાસે જ ડૉકટર પાસે જવાની સલાહ માંગે. આપણે તો જીવ ધરી દઈએ પણ આ રીતની વિચારસરણી હજુ સમાજને પાછળ ધકેલે છે.
જય શીતળામા
જય એડવર્ડ જેનર
લેખક – વિશાલ દંતાણી
નોંધ : આ લખાણ ની કોપી કરતા પહેલા અમારી લેખિત મંજુરી લેવી જરૂરી છે.- JigloGujarati Team